شاید شما نیز خواب‌های تکراری دیده‌اید که در آن‌ها خود را در موقعیت‌های اضطراب‌آور قرار می‌بینید: ممکن است مجبور به سخنرانی در جمع، مورد حمله قرار گرفتن یا در حال امتحان دادن باشید که برای آن مطالعه نکرده‌اید. خواب‌های ناخوشایند پدیده‌ای شایع هستند و بیشتر افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود این نوع خواب‌ها را تجربه کرده‌اند. در این مقاله به بررسی دلایل روانشناسی و فیزیولوژیکی این خواب‌ها و تأثیرات آن‌ها بر سلامت روان خواهیم پرداخت.
خواب‌های تکراری؛ یک پدیده شایع
تحقیقات نشان می‌دهند که تقریباً ۷۵ درصد بزرگسالان حداقل یک بار در طول زندگی خود خواب‌های تکراری را تجربه می‌کنند. این نوع خواب‌ها معمولاً شامل موقعیت‌ها یا سناریوهایی هستند که به‌طور مداوم در خواب فرد تکرار می‌شوند. این خواب‌ها ممکن است موضوعات مشابهی مانند سقوط از ارتفاع، فرار از تهدید یا حضور در یک آزمون بدون آمادگی را در خود داشته باشند. با این حال، مکان‌ها، افراد و جزییات در هر بار خواب ممکن است تغییر کنند.
خواب‌های ناخوشایند معمولاً نشانه‌ای از پردازش ناخودآگاه احساسات، اضطراب‌ها یا استرس‌های حل‌نشده هستند. در این خواب‌ها، ذهن فرد تلاش می‌کند تا با مسائلی که در زندگی روزمره ناتمام یا ناتمامی باقی مانده‌اند، روبه‌رو شود. این نوع خواب‌ها ممکن است از خواب‌های مربوط به اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) متفاوت باشند، چرا که در اختلال اضطراب پس از سانحه، خواب‌ها به‌طور دقیقی همان‌طور که در زندگی واقعی اتفاق افتاده‌اند، بازسازی می‌شوند. به عبارت دیگر، در اختلال PTSD، خواب‌ها به‌شدت به واقعیت شباهت دارند و گاهی اوقات فرد ممکن است خود را در شرایط استرس‌زای همان حادثه در خواب ببیند. در حالی که خواب‌های تکراری معمولی به‌طور معمول از تکرار موقعیت‌های اضطرابی اما بدون جزئیات دقیق زندگی بیداری تشکیل می‌شوند.
چرا خواب‌های تکراری رخ می‌دهند؟
۱. پردازش احساسات ناخوشایند:
مغز انسان به‌طور ناخودآگاه در تلاش است تا احساسات، استرس‌ها و موقعیت‌های منفی‌ای که در زندگی روزمره با آن‌ها مواجه می‌شویم، پردازش کند. این پردازش معمولاً در قالب خواب‌ها بروز می‌کند. زمانی که فرد نتواند به‌طور کامل با احساسات منفی خود مواجه شود یا آن‌ها را حل کند، این احساسات به شکل خواب‌های ناخوشایند ظاهر می‌شوند. در این خواب‌ها، معمولاً یک موقعیت ناخوشایند یا اضطرابی که در زندگی روزمره وجود دارد، به‌طور مکرر در خواب تکرار می‌شود. این نوع خواب‌ها می‌توانند نشان‌دهنده نیاز ناخودآگاه مغز به پردازش و حل این مسائل حل‌نشده باشند.
۲. منفی‌نگری و نیاز به حل مسائل منفی:
یکی دیگر از دلایل رایج خواب‌های تکراری، گرایش ذهن به تمرکز بیشتر بر روی افکار و احساسات منفی است. این امر ممکن است ناشی از سازوکارهای روانشناختی باشد که انسان‌ها برای مقابله با تهدیدات و مشکلات زندگی خود دارند. مغز به‌طور طبیعی تمایل دارد به مسائل منفی و تهدیدکننده بیشتر توجه کند، زیرا این امر در گذشته برای بقای انسان‌ها ضروری بوده است. در نتیجه، وقتی فرد با افکار و احساسات منفی مواجه است، این موضوعات می‌توانند در خواب‌های تکراری او شدت پیدا کرده و به شکل خواب‌های ناخوشایند تجلی یابند. در این خواب‌ها، اضطراب‌ها و نگرانی‌ها به شدت بیشتر از حالت عادی به نمایش در می‌آیند و این موضوع می‌تواند باعث احساس ترس و ناراحتی در فرد شود.
تأثیر خواب‌های تکراری بر سلامت روان
خواب‌های ناخوشایند معمولاً با احساسات منفی مانند اضطراب، استرس و درماندگی ارتباط دارند. این خواب‌ها می‌توانند بر سلامت روان افراد تأثیرات عمیقی بگذارند. به‌طور خاص، افرادی که خواب‌های تکراری ناخوشایند می‌بینند، ممکن است احساس ترس یا درماندگی بیشتری را تجربه کنند که در زندگی روزمره آن‌ها منعطف می‌شود. خواب‌های تکراری ممکن است به تدریج باعث تقویت نگرانی‌ها و اضطراب‌ها شوند، زیرا فرد نمی‌تواند این خواب‌ها را فراموش کند یا از آن‌ها رهایی یابد.
در برخی موارد، خواب‌های تکراری می‌توانند به اختلالات روانی جدی‌تری مانند افسردگی یا اضطراب مزمن منجر شوند. این اختلالات ممکن است به دلیل تاثیرات مستمر و منفی خواب‌های تکراری در زندگی فرد بوجود آید. به‌طور مثال، شخص ممکن است با مواجهه مداوم با موقعیت‌های اضطراب‌آور در خواب، احساس بی‌اطمینانی و عدم کنترل در زندگی واقعی پیدا کند، که این مسئله می‌تواند منجر به افسردگی و اضطراب مزمن شود.
علاوه بر این، خواب‌های ناخوشایند می‌توانند باعث بروز اختلالات خواب مانند بی‌خوابی شوند. بی‌خوابی خود تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی فرد دارد و می‌تواند بر تمرکز، روحیه و عملکرد عمومی فرد در طول روز تأثیر منفی بگذارد. این اختلالات خواب نه تنها بر وضعیت روحی فرد تأثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند بر کارایی روزانه و کیفیت روابط اجتماعی نیز اثرات منفی بگذارند.
رویدادهای تاریخی بر خواب‌های تکراری ما تأثیر می‌گذارند؟
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که رویدادهای جمعی و بحران‌های جهانی تأثیر زیادی بر خواب های تکراری افراد دارند. به‌ویژه در مواردی مانند حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر و دنیاگیری کووید-۱۹، افراد درگیر این رویدادها تجربه‌های جدیدی از خواب های تکراری با محتوای منفی را گزارش کرده‌اند. این رویدادها، که با ترس، اضطراب و نگرانی‌های جمعی همراه بوده‌اند، موجب افزایش چشمگیر خواب های تکراری با موضوعاتی مانند ترس، بیماری یا مرگ در افراد شدند.
این خواب‌ها در ابتدا ممکن است بسیار واقعی و ترسناک به نظر برسند. افرادی که مستقیماً با این رویدادها درگیر بوده‌اند، خواب‌هایی دیده‌اند که به شدت شبیه به تجربه‌های واقعی بوده و غالباً از جزئیات وحشت‌زای بیشتری برخوردار بوده‌اند. با گذشت زمان، محتوای این خواب‌ها تغییراتی را نشان داده است، به‌طوری که شدت ترس یا نگرانی‌ها ممکن است کاهش پیدا کرده باشد، اما همچنان موضوعات ناخوشایند و اضطراب‌آور در خواب‌ها باقی مانده‌اند.
این تغییرات در محتوای خواب‌ها می‌توانند نشان‌دهنده تلاش ناخودآگاه ذهن برای پردازش و سازگاری با تجربه‌های ناخوشایند باشد. در واقع، خواب‌های تکراری در چنین شرایطی ممکن است به‌عنوان ابزاری برای پردازش احساسات و استرس‌های ناشی از بحران‌های جهانی عمل کنند.
چگونه خواب‌های تکراری را مدیریت کنیم؟
۱. درمان مبتنی بر پردازش مجدد تصاویر:
یکی از روش‌های مؤثر برای مدیریت خواب، درمان مبتنی بر پردازش مجدد تصاویر است. این روش به افراد کمک می‌کند تا کابوس‌های خود را با پایان خوش‌تری تجسم کنند. در این روش، فرد پیش از خواب، داستان خواب‌های ناخوشایند خود را بازسازی کرده و پایان بهتری برای آن‌ها می‌سازد. این تغییرات در ذهن فرد می‌تواند به کاهش اضطراب و تنش‌های موجود در خواب‌ها کمک کند. تحقیقات نشان داده‌اند که این نوع درمان می‌تواند در کاهش فراوانی خواب‌های تکراری و شدت آن‌ها مؤثر باشد.
۲. بهبود بهداشت خواب:
داشتن بهداشت خواب مناسب و رعایت روال خواب منظم می‌تواند تأثیر زیادی بر کاهش خواب های تکراری بگذارد. عواملی مانند مصرف کافئین یا الکل قبل از خواب می‌توانند به اختلال در خواب و افزایش اضطراب کمک کنند. بنابراین، بهتر است این مواد را چند ساعت قبل از خواب محدود کنید. علاوه بر این، کاهش استفاده از صفحه‌نمایش‌ها (موبایل، تلویزیون، کامپیوتر) نیز به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند. با ایجاد مرزهای واضح بین زمان بیداری و خواب، فرد می‌تواند از ورود اضطراب به خواب‌ها جلوگیری کند و خواب‌های تکراری را کاهش دهد.
۳. تمرینات کاهش استرس:
یکی از عوامل مهم در بروز خواب‌های تکراری، استرس و اضطراب است. انجام تمرینات کاهش استرس مانند تنفس عمیق، یوگا یا مدیتیشن می‌تواند به کاهش تنش‌های ذهنی و جسمی کمک کرده و از تکرار خواب‌های ناخوشایند جلوگیری کند. این تمرینات، به خصوص پیش از خواب، می‌توانند به فرد کمک کنند تا آرامش بیشتری پیدا کرده و در نتیجه خواب بهتری داشته باشد. تکنیک‌های تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن علاوه بر کاهش استرس، به آرامش ذهن کمک کرده و خواب را عمیق‌تر و بدون وقفه می‌کنند.
این روش‌ها نه تنها به کاهش خواب‌های تکراری کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند کیفیت خواب را به طور کلی بهبود بخشند و فرد را از مشکلات روانی و جسمی ناشی از خواب‌های ناخوشایند رهایی دهند.
سوالات متداول
۱. چرا خواب های تکراری معمولاً ناخوشایند هستند؟
معمولاً به دلیل پردازش احساسات منفی، نگرانی‌ها یا استرس‌های حل‌نشده ایجاد می‌شوند.
۲. آیا خواب‌های تکراری همیشه بد هستند؟
نه، برخی خواب‌های تکراری می‌توانند مثبت باشند، مانند پرواز کردن یا کشف مکان‌های جدید.
۳. چگونه می‌توان خواب‌های تکراری را کاهش داد؟
ایجاد روال خواب منظم، انجام درمان‌های روانشناختی و مدیریت استرس می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۴. آیا خواب‌های تکراری می‌توانند به مشکلات روانی منجر شوند؟
بله، خواب‌های تکراری طولانی‌مدت ممکن است به اضطراب و افسردگی مزمن منجر شوند.
